Medeniyetler şehri Diyarbakır

İLK DURAK SUR İÇİ OLDU

Türkiye’nin dört bir yanından programa katılan gazeteciler, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin görevlendirdiği rehber eşliğinde Diyarbakır’ı gezerek tarihi güzellikleri görme imkanı buldu. Heyetin ilk durağı sur içi oldu. Yaklaşık 4 kilometrelik surları ile bir kale kent olan Diyarbakır’da sur içi ile ilgili rehberden bilgiler edinen heyet, halk arasındaki ismi Kara Papaz olan kiliseyi de gezdi.  Eski tapınağın üzerine inşa edilen kilise, bir süre hamam olarak da kullanıldıktan sonra 4-5. Yüzyılda Hristiyanlık’ın benimsenmesi ile birlikte kiliseye çevrildi. Bu alan Arkeoloji Müzesi olacak. 

KORUMA ALTINA ALINDI

Hz. Süleyman ve 27 sahabesi için inşa edilen Hz. Süleyman ve 27 Sahabe Türbesi’ni de görme imkanı bulan heyet daha sonra sur içinde yer alan Aslanlı Çeşmeyi inceledi. Çeşmenin iki yanında bulunan ve çeşmeye ismini veren aslan heykellerinden biri kaybolunca diğer heykel de yaklaşık 5-6 yıl önce koruma altına alındı.

KURŞUNLU CAMİ ADIYLA DA ANILIYOR

Gazeteciler Diyarbakır gezisi kapsamında Kurşunlu Cami olarak da bilinen Fatihpaşa Camisi’ni de ziyaret etti. Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı mahallede bulunan kilise 1515 yılında yıkılarak yerine bu cami inşa edildi. Yapıldığı dönemde kurşun çok pahalı olduğu ve çatısı kurşunla kaplı olduğu için Kurşunlu Cami olarak da anılıyor. Gezi sırasında Şair Ahmet Arif’in doğup büyüdüğü evi de gören heyet, altı geçit üstü ev olan ve abbare ismi verilen binalara da hayran kaldı.

DÜNYADA TEK

Heyetin bir sonraki durağı 1376’da inşa edilen SurpGiragos Ermeni Kilisesi oldu. Ortadoğu’nun en büyük Ermeni Kilisesi olan ve aynı zamanda 7 horanlı oluşu ile de dünyada tek olan kilisebir dönem Ermeni Patrikliği de yaptı. Ermenilerin en önemli hac merkezlerinden olan kilise ziyaretinin ardından heyetin bir sonraki durağı Şeyh Mutahhap Cami oldu. Zaman içerisinde avlusunun küçülmesi ile caminin minaresi sokak ortasında kalırken, bir rivayete göre minarenin ayaklarının altında 7 kere geçenin istekleri kabul oluyor. 1500 yılında Akkoyunlu Kasım han tarafından yaptırılan Şeyh Mutahhar Camii dört sütun üzerine inşa edilmiş mimarisiyle ilginç anıtlardan biri. Cami sıra sıra siyah ve beyaz taşlardan yapılmış.

ULU CAMİ DE GEZİLDİ

Heyet gezi kapsamında Diyarbakır Ulu Cami’yi de gezdi. Külliye şeklinde bir plan özelliği gösteren Ulu Cami’nin belli başlı bir yapı banisinden söz edilmese de, onarımlarda ya da eklemelerde ası geçen Selçuklu, İnaloğlu, Nisanoğulları, Artukoğulları, Akkoyunlular, Osmanlılar gibi medeniyetlerin sultanlarını bani yerine koymak mümkün. Ancak yapının günümüze ulaşan ilk dönemi olan ve Hanefiler Camii olarak bilinen güney bölümünün, yani Ulu Cami’nin banisi olarak Sultan Melikşah kabul ediliyor. İlk yapım tarihi 639 yılındaki İslam ordularının Diyarbakır’ı alması ve cami yerindeki kilisenin camiye çevrilmesine bağlansa da, Büyük Selçuklu egemenliğine giren ve H 484 m 1091 yılında vali Amidüddevle tarafından Sultan Melikşah’ın talimatı ile onarıldı.

PEYGAMBERİMİZDEN SONRA YAPILAN 5. CAMİ

1115 tarihinden önceki onarım bir yana bu tarihte yaşandığı belirtilen yangın ya da deprem veya her iki olayın birlikteliği söz konusu. Tamamen tahrip olmuş bir yapı yerine yapılan yapı, o yapının ilk yapımı olmadığı gibi süreklilik olarak ilk çekirdek planlaması da değil. 1115-16 yılından sonra eklemelerle geliştirilen bugünkü Ulu Cami başlı başına bir yapı olarak Büyük Selçuklu dönemi eseri.  Ulu Cami, Hz. Peygamberimizden sonra yapılan 5. Cami olma özelliğini de taşıyor. Caminin 4 bölümünün 4 mezhebe adandığı rivayet ediliyor. Caminin içinde bulunan Mesudiye Medresesi de bölgenin ilk İslam üniversitesi olarak kabul ediliyor.

MİMAR SAİNAN’IN ÇIRAKLIK DÖNEMİ ESERLERİNDEN

Gazetecilerin bir sonraki durağı Dengbej Evi oldu. 2007 yılından bu yana bu evde dengbejler sanatlarını ve kültürlerini icra ediyor. Gezi Behram Paşa Cami ziyareti ile devam etti. Mimar Sinan’ın çıraklık dönemi eserlerinden olan Behram Paşa Camii, 1564-1572 yıllarında Diyarbakır’ın 13. Osmanlı Valisi Behram Paşa tarafından yaptırıldı. Tek kubbeli caminin kubbesi içerden kalem işleriyle süsülü. Cami içindeki duvarlar alttan belli bir yüksekliğe kadar XVI.yüzyıl İznik çinileriyle süslenmiş. Caminin diğer bir özelliği de kuzeyinde çift kademeli yanlardan taşan beş sahınlı bir son cemaat yerinin olması.

KEÇİ BURCUNDA SONA ERDİ

Fesih Gündoğar tarafından 18 yılda birebir malzemelerle yapılan sur içi maketine de hayran kalan heyet, daha sonra Keçi Burnu’na geçti. Diyarbakır’ın en büyük burcu olan Keçi Burcu bir güneş tapınağı olarak inşa edilmiş. Sonra surların içine dahil edilerek burca dönüştürüldüğü biliniyor.

PEYGAMBER KABİRLERİNİ ZİYARET ETTİLER

 Gazeteciler Diyarbakır’da bulunan heyet Eğil ilçesinde bulunan Peygamber kabirlerini de ziyaret etme imkanı buldu. Eğil’de bulunduğuna inanılan ve Kur’an-ı Kerim’de 2 ayette bahsedilen Hz.Elyesa(A.S.), Hz. Zulkifl(A.S.) ile Nebi Harun-i Asefi, Nebi Alak, Zenun, Danyal ile Hz. Elyesa’nın(A.S.)amcasının oğlu Hürmüz, Nebi Harun’un yeğeni ve yardımcısı Ruyem gibi Nebi ve velilerin kabirleri kentte bulunuyor.

KAYA OYULARAK YAPILDI

Gazeteciler Eğil’deki Asur Kalesi de görme imkanı buldu. Üç tarafı derin vadilerle çevrili, öteki tarafı da oyularak, yekpare bir kaya üzerine oturtulmuş kalenin, Asurlular zamanında yapıldığı tahmin ediliyor. Oldukça büyük bir alana inşa edilen kalenin iç kısmının o dönemde sığınak ve depo olarak kullanıldığı biliniyor. Kayalar oyularak bugün için bilinen ve görülen 4 tünel kazılarak kaleden metrelerce uzaklıktaki vadilerde bulunan hamam, Dicle Nehri yatağına ulaşıyor. Ayrıca sıkışık anlarında düşmana görünmeden yer altından kaçıp güvenli yerlere gitmek için tüneller bulunuyor. Eğil Kalesi’nin batı-ön kısmında, uzun çivi yazısı ile birlikte bir Asur Kralı’nın figürü bulunuyor. Eğil Kalesi’nde bulunan çivi yazısının bir kral figürü ile birlikte bulunmuş olması, kral figürü ve çivi yazısının Asurlulara ait olduğu görüşünü güçlü kılıyor.

Haber / Gülveren VATANSEVER